13 آبان در سه برهه زمانی؛ آغاز "استقلال" و "پیروزی" ملت ایران
روز 13 آبان که در تقویم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به عنوان"روز مبارزه با استکبار جهانی"نام‌گذاری شده،یادآورسه واقعه مهم درتاریخ معاصر ایران است.
حوزه احزاب و تشکلهای گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان - روز 13 آبان که در تقویم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به عنوان "روز مبارزه با استکبار جهانی" نام‌گذاری شده، یادآور سه واقعه مهم در تاریخ معاصر ایران است که در سه دوره مختلف رخ داده و این روز را در تاریخ کشورمان به عنوان روزی به یادماندنی به ثبت رسانده است.پس از 28 مرداد سال 32 بود که عملا ایران وارد بازی قدرت‌های جهانی شد، برنده این بازی ایالات متحده آمریکا بود که تمام‌قد در برابر نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران ایستاد و شاه فراری را به کشور بازگرداند، اشتباه نیست اگر بگوییم بعد از این روز بابی بزرگ در روابط آن زمان ایران با این کشور گشوده شد.
در روز 13 آبان در سه برهه زمانی تاریخ معاصر ایران اتفاقاتی افتاد که هریک به نوعی در پیشبرد انقلابی عظیم توسط مردم اهمیت داشت، به نحوی که نمی‌توان هیچ یک از این اتفاقات را از نظر اهمیت نسبت به دیگری اولی تر دانست چرا که هر کدام در دوره وقوع تاثیر گذاری خاص خود را داشته و شرایط را به نحوی تغییر داده‌اند.
سه حادثه تاریخی در 13 آبان که ابتدا با دخالت آمریکا آغاز و نهایتا با تحقیر آنها به پایان رسید، عبارتند از:
حادثه اول؛ کاپیتولاسیون و تبعید امام (ره)
کاپیتولاسیون یا حق قضاوت کنسولی، حقی است که به اتباع بیگانه داده می‌شود و آن ها را از شمول قوانین کشور مصون و مستثنی می کند؛ درواقع در صورت ارتکاب جرم در خاک کشور، دولت میزبان حق محاکمه آن مجرم را ندارد. کاپیتولاسیون ریشه در استعمار دارد و کشورهای استعمارگر این قانون را به کشورهای ضعیف تحت سلطه تحمیل می‌کردند؛ کاپیتولاسیون در ایران طی معاهده ترکمانچای برای اتباع روسیه به رسمیت شناخته شد و پس از آن نیز برخی کشورهای استعمارگر دیگر، این امتیاز نامشروع را بعلت ضعف حکومتها کسب کردند؛ نهایتا کاپیتولاسیون در سال 1306، تحت فشار افکار عمومی و فضای حاکم بر روابط بین‌الملل پس از جنگ اول جهانی، لغو شد. اما هنوز بیش از سه دهه از الغای کاپیتولاسیون نمی‌گذشت که محمدرضا پهلوی احیاگر مجدد آن شد. کابینه اسدالله علم در سیزدهم مهر سال 1342 به دستور شاه، پیشنهاد آمریکا مبنی بر اعطای مصونیت قضایی به اتباع آمریکایی را به صورت یک لایحه قانونی در هیأت دولت تصویب کرد. چندی بعد این خبر به حضرت امام رسید و ایشان را به خروش و فریاد واداشت به طوریکه در 4 آبان 1343 ایشان طی نطقی تاریخی به رسوایی این اقدام ننگین پرداختند. فرازهایی از سخنرانی ایشان چنین بود: « ... دولت با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد، ملت ایران را از سگ‌های آمریکایی پست‌تر کردند. اگر چنانچه کسی یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد، بازخواست از او می‌کنند؛اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد بازخواست می‌کنند؛ و اگر چنانچه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، مرجع ایران را زیر بگیرد، بزرگترین مقام ایران را زیر بگیرد، هیچ کس حق تعرض ندارد ...». رژیم که در طول دو سالی که امام قیام کرده بودند، نتوانسته بود با هیچ شیوه‌ای، ایشان را آرام کند، تنها یک راه پیش پای خود می‌دید و آن تبعید امام بود. در شب 13 آبان 1343، صدها کماندو به همراه مزدوران ساواک به منزل امام در قم حمله‌ور شدند ایشان را دستگیر و به تهران منتقل کردند و سپس با یک هواپیمای نظامی ایشان را به ترکیه تبعید کردند. این سرآغار هجرتی بود که 14 سال بعد پیروزی انقلاب اسلامی را به ارمغان آورد.
حادثه دوم؛ کشتار بیرحمانه دانشجویان دانشگاه تهران
14 سال بعد، یعنی روز سیزدهم آبان 1357 روز اوج تظاهرات و مخالفت دانش‌آموزان و دانشجویان علیه رژیم پهلوی بود. در جنگ و گریز سربازان حکومت نظامی با دانشجویان که تا پاسی از شب ادامه داشت، چندین نفر شهید و زخمی شدند.
دانشگاه تهران که از مدتی پیش به محل گردهمایی دانشجویان مخالف رژیم تبدیل شده بود، در این روز شاهد یکی از گسترده‌ترین تجمعات دانشجویان بود. عده‌ای شعار می‌دادند، گروهی بحث و تبادل نظر می‌کردند و برخی نیز سخنرانی کرده یا اعلامیه می‌خواندند. از نخستین ساعات روز 13 آبان تعدادی از دانش‌آموزان معدود دبیرستانهایی که هنوز فعال بودند، مدارس را تعطیل کرده به سوی دانشگاه تهران تظاهرات کردند. آنها در سر راه خود دیگر دبیرستانها را نیز تعطیل کردند. با افزایش جمعیت دانش‌آموزان، سربازان ارتش وارد عمل شدند و با شلیک تیر هوایی و انفجار گاز اشک‌آور به مقابله با دانش‌آموزان پرداختند و آنها را متفرق کردند. با شدت یافتن درگیری بین سربازان و دانش‌آموزان شعارهای «مرگ بر شاه» و «معلم به پا خیز محصلت کشته شد» از هر گوشه خیابان، به پا خاست.
درباره تعداد شهدا و مجروحان حادثه 13 آبان مقامات فرمانداری نظامی تهران اعلام کردند که برخلاف شایعات منتشره هیچکس کشته نشده و تنها سه نفر مجروح شده‌اند. دکتر عبدالله شیبانی، رئیس وقت دانشگاه تهران نیز اظهار داشت که درگیریهای امروز تنها چهارده مجروح به جای گذاشته است. روزنامه کیهان به نقل از رادیو ایران نوشت که «تا ساعت 12 شب، دوازده نفر از مجروحانی که به بیمارستان پهلوی منتقل شده بودند درگذشته‌اند و حال دو نفر دیگر از آنها وخیم است.»
آنچه که موجب بازتاب واقعه 13 آبان در جامعه شد، پخش فیلم درگیریهای این روز از تلویزیون بود. کارکنان سازمان رادیو و تلویزیون در اقدامی بی‌سابقه، فیلم وقایع امروز دانشگاه را در بخش خبری ساعت 21 و 30 به نمایش گذاشتند. در این فیلم که صدای تیراندازی، انفجار گاز اشک‌آور و شعارهای تظاهرکنندگان ضبط شده بود، صحنه تیر خوردن یکی از دانشجویان، هر بیننده‌ای را متأثر ساخت.
امام خمینی(ره) روز بعد طی پیامی به ملت ایران واقعه دانشگاه را محکوم کردند و شاه را مسئول تمام خرابیها و خیانتها دانستند. ایشان ضمن دعوت از مردم به صبر فرمودند: «من از این راه دور چشم امید به شما دوخته‌ام و آنچه که دارم در خدمت به شما که به حق است، نثار می‌کنم و صدای آزادیخواهی و استقلال‌طلبی شما را به گوش جهانیان می‌رسانم.»
شاه هم در پیامی که در روز 15 آبان از تلویزیون پخش شد، بابت خطاهای گذشته از ملت عذر خواست و متعهد شد که در رفع خرابیها و مفاسد سیاسی و اقتصادی بکوشد. او گفت: «من صدای انقلاب شما ملت ایران را شنیدم.»
حادثه ماندگار؛ تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران در بهمن 57 و در زمان حکومت دولت موقت در سرتاسر کشور حرکت‌هایی می‌شد تا جوّ سیاسی جامعه را ملتهب و پیچیده کند. بعدها معلوم شد که مرکز تمامی این فتنه‌ها و جریانات ضدانقلابی، سفارت آمریکا در تهران است در حالیکه موضع منافقانه آمریکا نسبت به انقلاب اسلامی مانع از روشن شدن چهره واقعی آمریکا در میان مردم شده بود. به همین جهت، امام خمینی(ره) بیانات قاطعی علیه ابرقدرت‌ها و بویژه آمریکا ابراز فرمودند و خصوصا با ورود شاه به آمریکا فرمان مقابله را به تمامی دانش‌آموزان و دانشجویان و طلاب علوم دینی صادر کردند.
در چنین شرایطی با هدف وادار کردن آمریکا به استرداد شاه و اموال ملت ایران، دانشجویان تصمیم به تسخیر سفارت آمریکا گرفتند. دانشجویان از دانشگاه‌های تهران، پلی‌تکنیک، صنعتی شریف، شهید بهشتی و ... گرد هم آمدند و طی یک راهپیمایی تا سفارت آمریکا از دیوارهای سفارت بالا رفته و علیرغم مقاومت محافظین و آمریکایی‌ها، سفارت را به تصرف کامل درآوردند.
در هنگام تسخیر سفارت، آمریکایی‌ها به سرعت مشغول نابود کردن بسیاری از اسناد دخالت‌ها و تجاوزارت و غارت‌های خود شدند ولی پس از تسخیر سفارت به سرعت از نابودی باقی‌مانده اسناد جلوگیری شد و بعدها اسنادی که از لانه جاسوسی آمریکا به دست آمده بود چاپ شده و در اختیار همگان قرار گرفت. به محض انتشار این خبر، مردم بسیاری با خشم و انزجار مقابل لانه جاسوسی تجمع کرده و از حرکت دانشجویان حمایت نمودند.
امام خمینی (ره) در پیامی که به همین مناسبت از پاریس برای امت قهرمان ایران فرستادند، فرمودند:«عزیزان من صبور باشید که پیروزی نهایی نزدیک است و خدا با صابران است. ایران امروز جایگاه آزادگان است من از این راه دورچشم امید به شما دوخته ام. صدای آزادیخواهی و استقلال طلبی شما را به گوش جهانیان می رسانم».
حادثه دوم؛ کشتار بیرحمانه دانشجویان دانشگاه تهران
14 سال بعد، یعنی روز سیزدهم آبان 1357 روز اوج تظاهرات و مخالفت دانش‌آموزان و دانشجویان علیه رژیم پهلوی بود. در جنگ و گریز سربازان حکومت نظامی با دانشجویان که تا پاسی از شب ادامه داشت، چندین نفر شهید و زخمی شدند.
دانشگاه تهران که از مدتی پیش به محل گردهمایی دانشجویان مخالف رژیم تبدیل شده بود، در این روز شاهد یکی از گسترده‌ترین تجمعات دانشجویان بود. عده‌ای شعار می‌دادند، گروهی بحث و تبادل نظر می‌کردند و برخی نیز سخنرانی کرده یا اعلامیه می‌خواندند. از نخستین ساعات روز 13 آبان تعدادی از دانش‌آموزان معدود دبیرستانهایی که هنوز فعال بودند، مدارس را تعطیل کرده به سوی دانشگاه تهران تظاهرات کردند. آنها در سر راه خود دیگر دبیرستانها را نیز تعطیل کردند. با افزایش جمعیت دانش‌آموزان، سربازان ارتش وارد عمل شدند و با شلیک تیر هوایی و انفجار گاز اشک‌آور به مقابله با دانش‌آموزان پرداختند و آنها را متفرق کردند. با شدت یافتن درگیری بین سربازان و دانش‌آموزان شعارهای «مرگ بر شاه» و «معلم به پا خیز محصلت کشته شد» از هر گوشه خیابان، به پا خاست.
درباره تعداد شهدا و مجروحان حادثه 13 آبان مقامات فرمانداری نظامی تهران اعلام کردند که برخلاف شایعات منتشره هیچکس کشته نشده و تنها سه نفر مجروح شده‌اند. دکتر عبدالله شیبانی، رئیس وقت دانشگاه تهران نیز اظهار داشت که درگیریهای امروز تنها چهارده مجروح به جای گذاشته است. روزنامه کیهان به نقل از رادیو ایران نوشت که «تا ساعت 12 شب، دوازده نفر از مجروحانی که به بیمارستان پهلوی منتقل شده بودند درگذشته‌اند و حال دو نفر دیگر از آنها وخیم است.»
آنچه که موجب بازتاب واقعه 13 آبان در جامعه شد، پخش فیلم درگیریهای این روز از تلویزیون بود. کارکنان سازمان رادیو و تلویزیون در اقدامی بی‌سابقه، فیلم وقایع امروز دانشگاه را در بخش خبری ساعت 21 و 30 به نمایش گذاشتند. در این فیلم که صدای تیراندازی، انفجار گاز اشک‌آور و شعارهای تظاهرکنندگان ضبط شده بود، صحنه تیر خوردن یکی از دانشجویان، هر بیننده‌ای را متأثر ساخت.
امام خمینی(ره) روز بعد طی پیامی به ملت ایران واقعه دانشگاه را محکوم کردند و شاه را مسئول تمام خرابیها و خیانتها دانستند. ایشان ضمن دعوت از مردم به صبر فرمودند: «من از این راه دور چشم امید به شما دوخته‌ام و آنچه که دارم در خدمت به شما که به حق است، نثار می‌کنم و صدای آزادیخواهی و استقلال‌طلبی شما را به گوش جهانیان می‌رسانم.»
شاه هم در پیامی که در روز 15 آبان از تلویزیون پخش شد، بابت خطاهای گذشته از ملت عذر خواست و متعهد شد که در رفع خرابیها و مفاسد سیاسی و اقتصادی بکوشد. او گفت: «من صدای انقلاب شما ملت ایران را شنیدم.»
حادثه ماندگار؛ تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران در بهمن 57 و در زمان حکومت دولت موقت در سرتاسر کشور حرکت‌هایی می‌شد تا جوّ سیاسی جامعه را ملتهب و پیچیده کند. بعدها معلوم شد که مرکز تمامی این فتنه‌ها و جریانات ضدانقلابی، سفارت آمریکا در تهران است در حالیکه موضع منافقانه آمریکا نسبت به انقلاب اسلامی مانع از روشن شدن چهره واقعی آمریکا در میان مردم شده بود. به همین جهت، امام خمینی(ره) بیانات قاطعی علیه ابرقدرت‌ها و بویژه آمریکا ابراز فرمودند و خصوصا با ورود شاه به آمریکا فرمان مقابله را به تمامی دانش‌آموزان و دانشجویان و طلاب علوم دینی صادر کردند.
در چنین شرایطی با هدف وادار کردن آمریکا به استرداد شاه و اموال ملت ایران، دانشجویان تصمیم به تسخیر سفارت آمریکا گرفتند. دانشجویان از دانشگاه‌های تهران، پلی‌تکنیک، صنعتی شریف، شهید بهشتی و ... گرد هم آمدند و طی یک راهپیمایی تا سفارت آمریکا از دیوارهای سفارت بالا رفته و علیرغم مقاومت محافظین و آمریکایی‌ها، سفارت را به تصرف کامل درآوردند.
در هنگام تسخیر سفارت، آمریکایی‌ها به سرعت مشغول نابود کردن بسیاری از اسناد دخالت‌ها و تجاوزارت و غارت‌های خود شدند ولی پس از تسخیر سفارت به سرعت از نابودی باقی‌مانده اسناد جلوگیری شد و بعدها اسنادی که از لانه جاسوسی آمریکا به دست آمده بود چاپ شده و در اختیار همگان قرار گرفت. به محض انتشار این خبر، مردم بسیاری با خشم و انزجار مقابل لانه جاسوسی تجمع کرده و از حرکت دانشجویان حمایت نمودند.
امام خمینی (ره) در پیامی که به همین مناسبت از پاریس برای امت قهرمان ایران فرستادند، فرمودند:«عزیزان من صبور باشید که پیروزی نهایی نزدیک است و خدا با صابران است. ایران امروز جایگاه آزادگان است من از این راه دورچشم امید به شما دوخته ام. صدای آزادیخواهی و استقلال طلبی شما را به گوش جهانیان می رسانم».